Ο νόμος 4738/2020 ο λεγόμενος πτωχευτικός νόμος έχει ξεκινήσει να εφαρμόζεται από τον Ιούνιο του 2021. Έχει περάσει λοιπόν ένα εξάμηνο, ένα αρκετά ικανό χρονικό διάστημα, ώστε να μπορούν να αρχίσουν τουλάχιστον να διαμορφώνονται κάποια συμπεράσματα, τουλάχιστον από δικηγόρους που ασχολούνται με τις υποθέσεις του πτωχευτικού νόμου και έχουν επαφή με τις εξελίξεις, αλλά και τις σκέψεις και την ψυχολογία των οφειλετών
Ας μην ξεχνάμε ότι ο νόμος διαχωρίζεται θα λέγαμε σε δύο μέρη. Στον εξωδικαστικό μηχανισμό που περιγράφεται στα πρώτα άρθρα του νόμου και στην πτώχευση που περιγράφεται στα άρθρα 75 και επόμενα του νόμου. Θα προσπαθήσω να είμαι κατανοητή και να μην εστιάσω μόνο σε νομικές διατάξεις και έννοιες.
Ο εξωδικαστικός μηχανισμός σε πρώτη ανάγνωση, είναι πραγματικά σωτήρια ή τουλάχιστον δελεαστική πρόταση- πρόσκληση για διευθέτηση χρεών για πολλούς δανειολήπτες. Για αυτό και άλλωστε έως σήμερα έχουν εκκινήσει τη διαδικασία της σχετικής πλατφόρμας 41.000 περίπου οφειλέτες. Πρόκειται για καθολική ρύθμιση χρεών από εφορία, ασφαλιστικά ταμεία και τράπεζες, σε πολλές δόσεις ( έως 240 δόσεις για το δημόσιο και τα ταμεία και έως 420 δόσεις για οφειλές σε τράπεζες), ενώ επιφυλάσσεται και κούρεμα μέρους των οφειλών. Δηλαδή για χρέη στο Δημόσιο, ΑΑΔΕ και ΕΦΚΑ κούρεμα έως 75% της βασικής οφειλής και έως 85% για τις προσαυξήσεις. Για τις Τράπεζες διαγραφή έως 80% της βασικής οφειλής και έως 100% για τους τόκους.
Η διαδικασία δεν χρειάζεται φυσική παρουσία, τρέξιμο, η συλλογή εγγράφων, καθώς όλα γίνονται μέσω ειδικής πλατφόρμας. Και ενώ όλα ξεκίνησαν με ελπίδες, προσδοκίες και όνειρα για δανειολήπτες και οφειλέτες, ξεκίνησαν τη διαδικασία χιλιάδες συμπολίτες μας, αλλά (και εδώ έρχεται το μεγάλο αλλά) στην πράξη δεν προχωρά ο εξωδικαστικός. Χαρακτηριστικό είναι ότι από τις 41.000 αιτήσεις που έχουν εκκινήσει έως το Δεκέμβριο του 2021 έχουν ολοκληρωθεί οι 45 αιτήσεις προς απορία πολλών από εμάς. Γιατί συμβαίνει αυτό. Οι πολίτες και οι δικηγόροι των δανειοληπτών που εισέρχονται στην πλατφόρμα αντιμετωπίζουν τεχνικά προβλήματα όπως, δυσκολία άντλησης των σωστών οφειλών από τους πιστωτές, δυσκολία στη μοναδικοποίηση των περιουσιακών στοιχείων, δυσκολία στην οριστικοποίηση από πλευράς συνοφειλετών και συζύγων που πρέπει και αυτοί να κινηθούν και να συμμετέχουν για την αίτηση του κάθε οφειλέτη, γενικότερη αδυναμία οριστικοποίησης των αιτήσεων, αργοπορία ή μη απάντηση σε υποβαλλόμενα ερωτήματα που προφανώς είναι χιλιάδες.
Πολλοί δανειολήπτες που προσπαθούν μόνοι τους να κάνουν την αίτηση απορούν μήπως κάνουν οι ίδιοι κάτι λάθος, το ίδιο όμως συμβαίνει και με δικηγόρους δανειοληπτών που αναλαμβάνουν την υποβολή της αίτησης και δεν μπορούν να ολοκληρώσουν της διαδικασία. Και επειδή τελικά το αποτέλεσμα μετράει, το αποτέλεσμα έως σήμερα, Ιανουάριο του 2022, είναι ότι ο εξωδικαστικός δεν προχωρά και οι πολίτες δεν βλέπουν διέξοδο. Από την πλευρά της ειδικής γραμματείας διαχείρισης ιδιωτικού χρέους που είναι και η αρμόδια για όλη τη διαδικασία οι αρμόδιοι διατείνονται ότι δεν υπάρχει το παραμικρό πρόβλημα με τη λειτουργία της πλατφόρμας, ότι όλα είναι άριστα από τεχνικής απόψεως και σχεδιασμού και ότι η έλλειψη αποτελεσμάτων υφίσταται, διότι οι οφειλέτες δεν διαβάζουν προσεκτικά τις οδηγίες χρήσης της πλατφόρμας, δεν κάνουν τις δέουσες και σωστές ενέργειες και ότι οι οφειλέτες, ή οι δικηγόροι τους ευθύνονται που δεν προχωρούν οι αιτήσεις, καθώς καθυστερούν να κάνουν ενέργειες, ή τις κάνουν λανθασμένα. Ήδη ο νομικός κόσμος είναι ανάστατος με τις εξελίξεις αυτές, ενώ οι οφειλέτες μένουν με την ελπίδα μιας καλής ρύθμισης για το μέλλον.
Οι πτωχεύσεις από την άλλη μεριά, προχωρούν με πολύ ομαλό τρόπο. Έχουν υποβληθεί πολλές αιτήσεις και ήδη έχουν πάρει αριθμούς κατάθεσης από τα αρμόδια δικαστήρια, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχουν εκδοθεί και αποφάσεις πτώχευσης. Η διαδικασία έχει ως εξής. Ο δικηγόρος του οφειλέτη εισέρχεται σε ειδική πλατφόρμα όπου επισυνάπτει τα απαιτούμενα έγγραφα, που είναι τα βασικά οικονομικά στοιχεία, παράβολο από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, ειδική βεβαίωση από την Εφορία, ειδική δηλαδή για την αίτηση πτώχευσης και μάλιστα με ποινή απαραδέκτου της αίτησης αν δεν υπάρχει και λοιπά στοιχεία. Επίσης ορίζεται διαχειριστής αφερεγγυότητας που ξεκινά τις εργασίες του μετά την απόφαση πτώχευσης. Επίσης ο δικηγόρος του οφειλέτη συντάσσει σχετικό δικόγραφο που αναρτά στην πλατφόρμα. Σε επόμενο στάδιο η αίτηση παίρνει αριθμό κατάθεσης από το αρμόδιο Δικαστήριο και μετά από ένα μήνα και εφ όσον δεν υπάρξει παρέμβαση από τους πιστωτές εκδίδεται η απόφαση πτώχευσης. Παρατηρούμε ότι μεγάλο μέρος των υποβληθεισών αιτήσεων είναι από φυσικά πρόσωπα και είναι οι λεγόμενες πτωχεύσεις μικρού αντικειμένου, όπου αρμόδια είναι τα Ειρηνοδικεία για την έκδοση της απόφασης.
Η πτώχευση οδηγεί σε πλήρη διαγραφή όλων των οφειλών προς το δημόσιο, τα ασφαλιστικά ταμεία, τους ιδιώτες, τις τράπεζες. Δεν είναι μια ρύθμιση χρεών. Είναι μια ολική διαγραφή των χρεών. Το αντιστάθμισμα για την ολική διαγραφή που επέρχεται ανάλογα με τα δεδομένα της κάθε υπόθεσης από ένα έως τρία έτη, είναι η απώλεια της κινητής και ακίνητης περιουσίας του οφειλέτη. Για τους ευάλωτους δανειολήπτες επιφυλάσσεται προστασία της κύριας οικίας τους με τη δυνατότητα μεταβίβασης της σε ειδικό φορέα και δικαίωμα παραμονής τους σε αυτήν. Η παραπάνω ανάλυση είναι υπεραπλουστευμένη, καθώς η πτώχευση έχει πολλές διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν και απαιτείται σωστή και ενδελεχής ενημέρωση του οφειλέτη προκειμένου να γνωρίζει τα οφέλη και τις συνέπειες της πτώχευσης.
Από το Ηλεκτρονικό Μητρώο Φερεγγυότητας και τις σχετικές δημοσιεύσεις μπορούμε να συνάγουμε συμπεράσματα για το ποιοι οφειλέτες ακολουθούν την πτώχευση. Πρόκειται για οφειλέτες με πολύ υψηλές, υπέρογκες οφειλές, δηλαδή για παράδειγμα 500.000 ευρώ, 800.000 ευρώ, 1.000.000 ευρώ, 1.500.000 ευρώ, οφειλές σε τράπεζες και συχνότατα στην εφορία, όπου εκεί υπάρχουν και οι πιο σοβαρές συνέπειες (κατάσχεση λογαριασμών, ποινικές κυρώσεις, αδυναμία φορολογικής ενημερότητας) Είναι οφειλές που οι οφειλέτες νιώθουν ότι δεν θα μπορέσουν ποτέ να αποπληρώσουν. Οι οφειλέτες που επιλέγουν την πτώχευση είναι άτομα νεότερης ηλικίας 40-55 ετών, που έχουν μέλλον μπροστά τους, έχουν πολλά έτη παραγωγικής ζωής ακόμα, ενδεχομένως ήδη να λειτουργούν επιχείρηση και τους είναι συμφέρον να απαλλαγούν από υπέρογκες οφειλές και να κάνουν ένα νέο και καθαρό οικονομικό ξεκίνημα.
Σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για οφειλέτες που έχουν «αποκτήσει» τα χρέη από τους γονείς τους. Για παράδειγμα υπήρχε μια οικογενειακή επιχείρηση που δημιούργησε υπέρογκα χρέη, για τα οποία πλέον ενέχεται η νεότερη γενιά. Από την άλλη πλευρά ένας οφειλέτης 70 ετών με χαμηλότερο δανεισμό και ένα σπίτι δεν θα επιλέξει ποτέ την πτώχευση καθώς με τίποτα δεν δέχεται να απωλέσει το ακίνητό του. Αυτό το προφίλ του δανειολήπτη που προσπαθεί επί χρόνια να κάνει ρυθμίσεις, τις οποίες χάνει και μετά τις ξανακάνει και μετά τις ξαναχάνει και βρίσκεται συνεχώς στο ίδιο σημείο, που νιώθει κουρασμένος και θυμωμένος μετά τα τόσα χρόνια δανεισμού, υπό την παρούσα κατάσταση μένει με την ελπίδα της ρύθμισης του εξωδικαστικού μηχανισμού ,που προς το παρόν δεν προχωράει.
Ενας οφειλέτης όμως που δεν θέλει απλά να «σέρνει» ανά το χρόνο τις οφειλές του και είναι αποφασισμένος να ξεμπερδέψει με τα χρέη του και να τα μηδενίσει και εφ όσον με προσοχή σταθμίσει τα δεδομένα του, δηλαδή την περιουσία που έχει, ή που μπορεί να μην έχει, την αξία της περιουσίας του, το ύψος των οφειλών του, τις εναλλακτικές που έχει, θα επιλέξει την πτώχευση ως την πλέον συμφέρουσα για αυτόν λύση. Η κατάσταση της υπερχρέωσης και της αδυναμίας απαλλαγής από τα χρέη είναι μια δυσχερέστατη πραγματικότητα, που έχει αντίκτυπο όχι μόνο στην κοινωνική και οικονομική ζωή μιας χώρας, αλλά και στην καθημερινή ζωή και τον ψυχισμό των οφειλετών που κουβαλούν ένα μακροχρόνιο «βάρος» όχι μόνο οικονομικό, αλλά και ανθρώπινο λόγω των συσσωρευμένων χρεών και των ατυχών συγκυριών. Εν όψιν αυτών με ανυπομονησία χιλιάδες οφειλέτες αναμένουν την πραγματική λειτουργία του εξωδικαστικού μηχανισμού.
